Цифрлық білімдік ортада студенттердің коммуникативтік мәдениетін қалыптастырудың әдістемесі

Біз өмір сүріп жатқан әлеуметтік және технологиялық мәдени орта күн сайын жаңаруда, сондықтан да заманауи цифрлық дағдыларды меңгеру маңызды. Егер, тілдік сауаттылықты арттыру үшін қарым-қатынас жасау және кітап оқу тәжірибесі қажет болса, онда цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениетті қалыптастыру үшін техникалық құралдарды (мобильді гаджеттер мен компьютерлер), цифрлық ортаның мүмкіндіктері мен коммуникация құралдарын мәдени пайдалану тәжірибесі қажет.

Цифрлық білімдік ортада тиімді, әрі қауіпсіз коммуникация жасау және сол арқылы психоэмоциональды жағдайды реттеу дағдыларын меңгеру студенттердің кәсіби дайындығының маңызды бір бөлігіне кіреді. Заманауи цифрлық білімдік орта студенттердің тұлғааралық өзара іс-қимылға құрметпен қарау, моральдық-этикалық нормаларды, іскерлік қарым-қатынас ережелері мен регламентін сақтау, мәдениетаралық, іскерлік қарым-қатынастың тиімді тәжірибелерін меңгеру бағытындағы қабілеттеріне қойылатын талаптарды күшейте түседі. Цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениет –  бұл цифрлық коммуникация құралдары мен мобильді құрылғыларды тиімді пайдалану, коммуникация модельдері негізінде сапалы қарым-қатынасты құру, ақпаратты сыни тұрғыдан талдау және цифрлық коммуникациядағы сөйлеу мәдениеті мен хабарламаны сауатты жазу мәдениетін, сондай-ақ интернетте, әлеуметтік желілерде өзін қалай ұстау керектігін анықтайтын мінез-құлық ережелері мен нормаларының жиынтығын қамтиды. Бұл термин қарым-қатынастағы сыпайылықтан бастап заң аясындағы этикалық ережелерді сақтауға дейінгі көптеген аспектілерді білдіреді.

Біз жоғары оқу орындарындағы цифрлық сауаттылықты қалыптастыруға бағытталған оқу курстарын цифрлық коммуникация мәдениеті мен этикетіне үйрететін мазмұнмен толықтыру ұтымды болады деп есептейміз. Онымен қоса, ақпаратты сыни талдау, мәдениетаралық коммуникация жасау және цифрлық технологияларды тәжірибеде тиімді пайдалану іскерліктерінің болуы да заманауи маманның цифрлық білімдік ортадағы коммуникациясының сапасына оң әсерін тигізетін болады. Осы жағдайларды ескере отырып, цифрлық білімдік ортада студенттердің коммуникативтік мәдениетін қалыптастырудың әдістемесін жасауға әрекеттендік.

Біз ұсынатын әдістеме студенттердің осы саладағы теориялық және практикалық дайындығымен ғана шектелмейді, сонымен қатар коммуникативтік мәдениет пен этикет ережелерін меңгеру және оларды күнделікті тәжірибесінде пайдалану дағдыларына негізделеді. Одан бөлек, цифрлық коммуникация құралдарын тәжірибеде тиімді пайдалану, қарым-қатынас барысында ақпараттарды сыни талдай білу, сенімді және сенімсіз дереккөздерді ажырата білу, цифрлық қарым-қатынас барысында мәдениетаралық коммуникацияға назар аудара отырып, мәдени ерекшеліктерді есепке алу, өзге адамдардың эмоциясы мен сезімдерін тани алу, эмпатия білдіру іскерліктерін қалыптастыруға мән беріледі. Осы аспектілерді ескеру цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениетті толыққанды қалыптастыруға негіз болады және онлайн ортадағы қарым-қатынасқа студенттердің саналы, әрі жауапты қарауына мүмкіндік береді.

Цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениет бойынша білімнің жетіспеушілігі цифрлық технологияларды табысты пайдалану және тиімді қарым-қатынас жасау перспективаларын шектейді. Зерттеу жұмысы аясында осы кедергілерді еңсеру үшін «Цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениет пен этикет» атты элективті курстың 15-аптаға арналған тақырыптық жоспарын дайындадық. «Цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениет пен этикет» элективті курсының мазмұнында қамтылған тақырыптар студенттердің цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениет бойынша теориялық білімдерін арттырып, үздіксіз технологиялық прогресс жағдайында табысты оқу және қарым-қатынас жасау үшін қажетті іскерліктер мен дағдыларды меңгеруге көмектеседі.

Әдістемені тиімді іске асыру үшін студенттер өздерін жайлы сезінетін және өз ойлары мен идеяларын еркін білдіре алатын цифрлық білімдік ортадағы позитивті орта құрудың  маңыздылығы зор. Бұл студенттердің онлайн ортадағы мінез-құлқын бақылау мен реттеуді, сондай-ақ цифрлық білімдік ортадағы этикет пен өзара әрекеттесуін қамтуы мүмкін. Цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениетті қалыптастыру әдістемесін іске асыру кезінде студенттер топтағы өз қызметін, бірлескен жұмыстарды жоспарлай алады, виртуалды желіде өз қауымдастықтарын құра алады. Олар бір-бірімен қарым-қатынас жасауы, бірлескен міндеттерді шешуі, конфликтілерді еңсеруі, ортақ келісімге келу нүктелерін табуы керек.

Осы мақсатта студенттердің цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениет жайындағы білімдерін тереңдету, тиімді коммуникация жасау іскерліктерін қалыптастыру үшін топқа ортақ арнайы сайт, WhatsApp қоғамдастық немесе Instagram парақшасы, Telegram канал ашу тиімді болады деп есептейміз. Бұл бағыттағы жұмыс цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениеттің өзекті мәселелерін талқылайтын және цифрлық коммуникация жасаудың тиімділігін көрсететін ортақ қоғамдастықтың ашық алаңын құруға мүмкіндік береді.

Оқу мәселелерін талқылау, пікір алмасу, оқытушылар мен студенттер арасындағы ынтымақтастық орнату үшін осындай чаттар мен форумдарды ұйымдастырудың маңызы зор. Онлайн вебинарды немесе топтық талқылауларды өткізу үшін платформаларды пайдалану нақты уақыт режимінде өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді. Ортақ чатта ұжымдық бірлескен жұмыс, құжаттар алмасу, идеяларды талқылау және өзара қолдау көрсету жүзеге асырылады. Сондай-ақ, онлайн платформалар арқылы оқытушылар студенттерге кері байланыс береді, олардың жұмысын бағалайды және студенттер нәтижелерді талқылап, цифрлық коммуникация дағдыларын жетілдіре алады.

Әдістеме аясында «Цифрлық білімдік ортадағы қауіпсіз мінез-құлық: конфликтіні диалогқа алмастыру техникасы» атты кейстер, ойындар мен жаттығулардан құралған тренингтер бағдарламасын дайындау да маңызды қадам деп есептейміз. ЖОО-ның цифрлық білімдік ортасында іскерлік қарым-қатынасты жүзеге асыруды көздейтін оқытудың белсенді әдістерін: тренинг жаттығуларын, іскерлік және рөлдік ойындарды, кейстерді пайдалану тиімді нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Қорыта келгенде, цифрлық білімдік ортада коммуникативтік мәдениетті қалыптастыру ЖОО-да қауіпсіз цифрлық орта құруға, тиімді коммуникацияның тұрақты дағдыларын дамытуға, студенттердің цифрлық қоғамдағы табысты кәсіби қызметке дайындауға мүмкіндік береді. Цифрлық білімдік ортадағы коммуникативтік мәдениет гуманистік құндылықтарға, коммуникация субъектілерінің өзара құрметі мен олардың тиімді өзара әрекеттесуіне негізделеді. Осы дағды арқылы кадрлық әлеуетті жақсартып, тұлғаралық және топаралық қарым-қатынастағы конфликтілерді азайтып, цифрлық қауіп-қатерге деген төзімділікті, киберқауіпсіздік пен сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын арттыруға болады.

Мақаланың толық сілтемесі:

Seiitkazy P.B., Suleimenova Zh.T. Methods of formation of students’ communicative culture in a digital educational environment // Publisher.agency: Proceedings of the 10th International Scientific Conference «Foundations and Trends in Research» (July 17-18, 2025). — Copenhagen, Denmark, 2025.-49-54 p. DOI https://doi.org/10.5281/zenodo.16257100   ISBN 978-7-2960-2164-3