Киберәлеуметтену және цифрлық сауаттылық

Киберәлеуметтену және цифрлық сауаттылық

Қазіргі қоғамда цифрлық технологиялар адамның әлеуметтік ортамен өзара әрекеттесу тәсілдерін түбегейлі өзгертті. Әлеуметтік желілер, онлайн-білім беру платформалары және виртуалды қауымдастықтар жаңа әлеуметтік нормалар мен мінез-құлық үлгілерін қалыптастырады. Бұл үрдіс киберәлеуметтену (виртуалды ортадағы әлеуметтену) және цифрлық сауаттылық (интернеттегі ақпаратты іздеу, өңдеу және бағалау қабілеті) түсініктерін өзекті етті.

Киберәлеуметтену – адамның цифрлық технологиялар арқылы әлеуметтік нормалар мен құндылықтарды меңгеруі. Қазақстанда бұл процесс жастар арасында ерекше қарқынды жүруде. 2023 жылғы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің мәліметтері бойынша, Қазақстан халқының 85%-ы интернетті тұрақты пайдаланады, ал 15-24 жас аралығындағы жастардың интернет қолдану көрсеткіші 97%-ға жеткен (Bureau of National Statistics, 2023).

Тенденциялар:

• Әлеуметтік желілердің рөлі: Қазақстандық жастар көбіне TikTok (67%), Instagram (74%) және Telegram (61%) платформаларын әлеуметтену үшін пайдаланады (KazStat, 2023).
• Виртуалды қауымдастықтар: Жастар түрлі онлайн-форумдар мен чаттарда ақпарат алмасады және жеке көзқарастарын қалыптастырады.
• Оқшаулану қаупі: Виртуалды ортаға тым көп тәуелділік жастардың нақты әлеуметтік дағдыларын әлсіретуі мүмкін (Akhmetova & Tleubergen, 2022).

Цифрлық сауаттылық – ақпараттық технологияларды қауіпсіз және тиімді қолдану қабілеті. Бұл құзыреттілікке ақпаратты іздеу, бағалау, фактчекинг, дербес деректерді қорғау кіреді.

Қазақстандағы жағдай:

• 2022 жылғы Digital Kazakhstan бағдарламасы шеңберінде жүргізілген зерттеу нәтижесінде халықтың 62%-ы базалық цифрлық дағдыларға ие екені анықталды (Digital Kazakhstan, 2022).
• Цифрлық қауіпсіздік: Қазақстандықтардың 34%-ы фишинг шабуылдарына ұшыраған, ал 41%-ы интернеттегі жалған ақпаратты ажырата алмайтынын мойындаған (Cybersecurity Report KZ, 2023).

Негізгі мәселелер:

• Дезинформация: Жастардың 43%-ы әлеуметтік желілердегі фейк жаңалықтарға сенуге бейім (KazMedia Survey, 2023).
• Кибербуллинг: Оқушылардың 29%-ы интернетте буллингке ұшыраған, бірақ олардың 62%-ы бұл туралы ешкімге хабарламаған (UNICEF, 2022).
• Қаржылық қауіпсіздік: Алаяқтық схемалардан зардап шеккен қазақстандықтардың саны 2021-2023 жылдары 32%-ға өскен (CyberCrime Report, 2023).

Ұсыныстар:

1. Білім беру бағдарламаларын жетілдіру: мектептерде цифрлық сауаттылық курстарын енгізу.
2. Фактчекинг дағдыларын дамыту: Жалған ақпаратты анықтау бойынша оқыту бағдарламаларын кеңейту.
3. Киберқауіпсіздікке назар аудару: Жеке деректерді қорғау мәдениетін қалыптастыру.

Хайруллина Дильназ

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ, Педагогика және психология БББ 3 курс студенті