Жоғары оқу орнында студенттердің цифрлық этикет дағдыларын қалыптастыру

Цифрлық этика адамдардың іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарын басқаратын адамгершілік принциптерін, құндылықтары мен мінез-құлық нормаларын қарастырады. Цифрлық байланыс құралдарын саналы және сауатты пайдалану тиімді қарым-қатынасқа ықпал етіп қана қоймайды, сонымен қатар ықтимал қақтығыстар мен жағымсыз салдардың алдын алады.

Жоғары оқу орны жағдайында студенттердің цифрлық этикет дағдыларын қалыптастыруда келесі жағдайларға мән берген жөн:

— Оқыту: студенттерде цифрлық этикет дағдыларын қалыптастырудың негізгі тетіктерінің бірі – оқыту. білім беру мекемелері өздерінің оқу бағдарламаларындағы кейбір пәндерге цифрлық этикетті қалыптастыруға бағытталған тақырыптарды енгізуі керек, сол арқылы студенттер цифрлық этикеттің негізгі қағидаларымен танысады. Бұған этикет негізінде әлеуметтік желілерде, электрондық пошталарда және онлайн форумдарда материал жариялау және бөлісу ережелері де кіреді.

— Үлгілер және модель: оқытушылар мен басқарушы құрылым студенттерге үлгі болуы керек. Олар онлайн-сабақта немесе ғылыми конференцияда қарым-қатынас кезінде өзін қалай ұстау керектігін көрсете отырып, виртуалды ортада әдептілік ережелерін көрсетуі керек. Қажетті мінез-құлықты модельдеу студенттерге цифрлық этикеттің не екенін және оны қалай ұстану керектігін жақсы түсінуге көмектеседі.

— Пікірталастар және кері байланыс: пікірталастар мен кері байланысты ұйымдастыру студенттерге олардың мінез-құлқы басқа адамдарға қалай әсер ететінін түсінуге көмектеседі. Пікірталастардың ынталандырушы атмосферасы және сұрақ қою мүмкіндігі студенттерге цифрлық этикетке қатысты күтілетін нәтижелер мен талаптарды жақсырақ түсінуге жағдай жасайды. Кері байланыс цифрлық коммуникациядағы кемшіліктерді анықтауға және түзетуге көмектеседі.

Жоғары оқу орнында студенттердің цифрлық этикет дағдыларын қалыптастыруда ескерілуі тиіс:

1. Көпмәдениетті орта: жоғары оқу орындары әртүрлі елдер мен мәдениет өкілдерінің тоғысатын жері. Сондықтан да, цифрлық этикетті қалыптастыруда түсінбеушілік пен қақтығыстардың алдын алу үшін мәдениет пен дәстүрдегі айырмашылықтарды ескеру маңызды.
2. Әлеуметтік медиа және онлайн платформалар: студенттер әлеуметтік желілер мен онлайн платформаларды қарым-қатынас пен білім алу үшін белсенді пайдаланады. Осыған байланысты, әртүрлі платформаларды пайдалану контекстінде цифрлық этикеттің ерекшеліктерін қарастыру, сондай-ақ қауіпсіздік пен құпиялылық мәселелерін талқылау қажет.
3. Жалған ақпараттың таралуы: қазіргі ақпараттық қоғамда студенттер өтірік жаңалықтар мен жалған ақпарат мәселесіне тап болуда. Цифрлық этикетті қалыптастыру сонымен қатар сыни тұрғыдан ойлау және ақпарат көздерін тексеру дағдыларын үйретуді қамтуы керек.
4. Саналылық: цифрлық этикетті қалыптастыру студенттердің саналылық деңгейін қажет етеді. Олар цифрлық кеңістіктегі әрекеттері мен сөздерінің салдары бар екенін және айналасындағыларға әсер етуі мүмкін екенін түсінуі керек. Студенттер өз хабарламаларына мұқият болуы, қорлайтын немесе орынсыз сөздерден аулақ болуы және қарым-қатынастың басқа мүшелеріне құрмет көрсетуі қажет.
5. Конструктивтілік: студенттер өз коммуникацияларында конструктивтілікке ұмтылуы керек. Бұл дегеніміз, олар идеяларды ұсынуы және талқылауы, сұрақтар қоюы, өз көзқарастарын білдіруі керек, бірақ оны құрметпен және достық формада жасағаны жөн. Сындарлы байланыс пайдалы ақпарат алмасуға және мәселелерді бірлесіп шешуге ықпал етеді.
6. Қарым-қатынас мәдениеті: цифрлық этикеттің қалыптасуы қарым-қатынас мәдениетінің дамуымен байланысты. Студенттер бір-бірін тыңдай білуі, пікірлердің айырмашылығына төзімділік танытуы, өз ұстанымдарын дұрыс дәлелдей білуі және сын-пікірге дайын болуы керек. Қарым-қатынас мәдениеті өзгенің пікірі оныкінен өзгеше болса да, ол пікірге құрметпен қарауды білдіреді.
7. Құпиялылық және қауіпсіздік: студенттер цифрлық кеңістіктегі құпиялылық пен қауіпсіздік мәселелерін білуі керек. Олар жеке деректермен қалай жұмыс істеу керектігін, құпиялықты сақтау және басқалардың жеке шекарасын бұзбауды үйренгені жөн. Сондай-ақ, күдікке ілінген сілтемелерді ашпау немесе құпия сөздерді екінші бір адамға жібермеу сияқты қауіпсіздік мәселелеріне назар аударғаны маңызды.

Жоғары оқу орны жағдайында арнайы әлеуметтік-психологиялық тренингтер студенттерге цифрлық этикеттің ережелері мен принциптерін меңгеруге көмектеседі. Университет оқытушылары мен әкімшілігінің студенттер арасында цифрлық этикетті белсенді қолдауы және насихаттауы да маңызды.

Сондай-ақ цифрлық кеңістіктегі студенттердің жұмыс нәтижелеріне тұрақты түрде шолу мен талдаулар жүргізу қажет. Цифрлық этикеттің көрінісі туралы есептер студенттерге өздерінің жетістіктерін көруге және жетілдірілетін салаларға назар аударуға мүмкіндік беретін күшті құрал бола алады.

Жалпы, студенттерде цифрлық этикетті қалыптастыру тұрақты, жүйелі, әрі ұзақ мерзімді қажет ететін үздіксіз үдеріс болып табылады. Бұл университет қауымдастығының барлық қатысушыларының қатысуын және цифрлық мінез-құлық ережелерін үнемі біліп, сақтауды талап етеді. Тек осылай ғана біз, жоғары оқу орнын барлық студенттер мен оқытушылар үшін жайлы және өзара құрмет пен эмпатияға негізделген цифрлық кеңістікке айналдыра аламыз.

Мақаланың толық нұсқасы мына сілтемеде: Сүлейменова Ж.Т., Сейітқазы П.Б. Жоғары оқу орнында студенттердің цифрлық этикет дағдыларын қалыптастыру // Proceedings of the 5th International Scientific Conference «European Research Materials». February 15-16, 2024.  – Amsterdam, Netherlands, 2024. — 73-77 p. ISBN 978-3-4547-7498-7 DOI:  https://doi.org/10.5281/zenodo.10676608